PERMACULTUUR IN DE TUIN

Deze lezing behandelt het praktisch toepassen van permacultuur in de tuin. Spreker Vera Greutink deelt tips en advies, onderbouwd met voorbeelden uit haar eigen ervaring. Zij begon met moestuinieren in haar bescheiden achtertuin, die, ondanks de beperkte omvang, zes van de zeven, soms negen, lagen van een voedselbos bevatte* (1). Vervolgens huurde ze een moestuin bij een lokale moestuinvereniging. Later, in 2016, verwierf ze 1000 m² grond van deze vereniging, welke zij transformeerde in een weelderige tuin opgebouwd volgens permacultuurprincipes.

*Deze lagen omvatten: hoge notenbomen, lagere fruitbomen, bessenstruiken, klimplanten, een kruidenlaag, grondbedekking en wortelgewassen. Additioneel worden in permacultuur soms eetbare waterplanten en mycelium (schimmelnetwerken) als extra lagen genoemd. (2)

WAT IS PERMACULTUUR?

De term is afgeleid van het Australische woord permaculture, een combinatie van ‘permanent’  en ‘(agri)culture’. Permacultuur is een ontwerpsysteem, waarmee je een functioneel systeem ontwerpt met de sterkte en de veerkracht van een natuurlijk ecosysteem, en dat de mens in al zijn behoeften voorziet in samenwerking met de natuur. Het doel van permacultuur is samenwerking tussen de mens en de natuur, gericht op een langetermijnoverleving van beide. Lees meer (3)

PRINCIPES VAN DE PERMACULTUUR

Alhoewel permacultuur als een praktisch ontwerpsysteem werd ontwikkeld, is het ook een ‘ethisch’ systeem geworden. Het is een levensfilosofie van samenwerking tussen alle levende wezens en elementen, waarvan de mens er ook één is. Voedsel, bodem, water, energie, huisvesting, sociale en financiële structuren zijn de belangrijkste werkterreinen geworden (3)

DE 3 BELANGRIJKSTE ETHISCHE PRINCIPES:
1) Zorg voor de aarde
2) Zorg voor de mens
3) Eerlijk delen. Deze principes vormen de grondvesten van permacultuur en worden ook gevonden in de meeste traditionele samenlevingen (3)
Lees meer

DE 12  BELANGRIJKSTE ONTWERPPRINCIPES:
Naast de 3 ethische principes zijn er ontwerpprincipes binnen de permacultuur. Aanvankelijk waren die verspreid over het gehele concept van permacultuur en niet duidelijk afgelijnd. David Holmgren heeft in 2002, na 25 jaar ervaring met permacultuur, de ontwerpprincipes geordend en duidelijk omschreven in 12 principes (4). Lees meer

PERMACULTUUR IN DE TUIN

Vera ging aan de slag met haar eigen kavel en startte met ‘observeren’  en ‘creëer geen afval’ volgens de principes in de permacultuur en maakte van een ontwerp in ‘zones’ van haar tuin.

ZONES WORDEN MEESTAL ALS VOLGT VERDEELD:

zone 0: het huis
zone 1: de buitenruimte waar je heel vaak langs loopt (bijvoorlbeeld bij de keuken in de buurt: de moestuin is handig daar)
zone 2: de (buiten)plek die een paar keer per dag bezocht wordt
zone 3: hier kom je een paar keer per week
zone 4: hier kom je een paar keer per maand
zone 5: op deze plek kom je bijna nooit, deze plek is overgelaten aan de natuur.

De Zone 1 in Vera’s tuin ligt het meest zuidelijk en heeft de meeste aandacht nodig. Ze komt daar dus vaak. Richting het noordelijke deel heeft minder aandacht, daar ontwerpt ze een bostuin en wildere beplanting. Het meeste werk in dat deel is: oogsten

Ze begon in zone 1 het zuidelijkste puntje van de tuin, hier kwam: de moestuin, verhoogde bedden, de kas, compostbakken, handig dichtbij de moestuin, maar ook een paar bij bostuin voor na de oogst en een pomp.
In de noordelijkste hoek van de tuin staan de fruitbomen, met diverse kruidlagen die bomen onsteunen en kleinfruit zoals aalbessen, honingbes = (vroege oogst) er omheen. In het Noordelijkste puntje staat bij Vera een walnootboom.

Aan de pergola groeit wat veel nodig zon nodig heeft. In de (half)schaduw staan onder andere braam en boysenberries.

BIJ PERMACULTUUR HOORT

Een drie-tal onderwerpen:
1) NIET spitten
2) Mulchen
3) Diversiteit

 Ad 1: De voordelen van niet-spitten

• Spitten vermeerdert wortelonkruid
• Spitten doet onkruidzaden ontkiemen (omdat zaden meer licht krijgen, na het omspitten)
• Spitten geeft onrust voor het bodemleven (bepaalde organismen komen ineens op een laag of in het licht waar ze niet moeten zijn)
• Je hebt minder water nodig
• Je hebt een betere grondstructuur
• Iets minder CO2 uitstoot (door minder zuurstof in de lucht)
• Je krijgt een voorsprong in het voorjaar, want er hoeft geen nieuw evenwicht te komen omdat er niets verstoord is.

 Wat doe je wel:

• Ontginnen door afdekken, daardoor gaat het onkruid dood. Na het aanplanten van bomen en grondstruiken kan je de bodem met fietskarton afdekken. Leg er wat tegel op zodat het niet wegwaait. Je kan eventueel pompoen- en courgetteplanten kweken en in gaatjes door het karton planten.  Kan je gelijk heel veel pompoen uitproberen, welke je lang bewaren en waarmee je een winter goed kunt doorkomen.
• In vaste bedden tuinieren
  richtlijn: 120 bij 300 cm dan kun je er nog goed van beide kanten bij en met paden van 30-60 cm ertussen, dat hangt af of je er nog met een kruiwagen doorheen wil.
  Het liefst op de noord-zuidas aanleggen voor goede bezonning.
  Met of zonder randen, wat je zelf het liefst wil.
  Organische vormen kunnen mooi zijn, als als je een grote tuin hebt dan is de hele dag met je kruiwagen zigzaggen in niet zo fijn.

  – Gebruik Nederlands hout als je houten randen om je bedden wil, zoals douglas- of larikshout.
  – Het voordeel van bedden: geen verspillen van grondstoffen, worden niet belopen en dus zijn ze niet te compact en je kunt gemakkelijker hulpmiddelen zoals vliesdoeken gebruiken.

Ad 2: Mulchen

Dit houdt in: de grond Bedekken met organisch materiaal:

• Voorkomt onkruidgroei
• Verhoogt humusgehalte van de grond
• Helpt goed tegen verdamping, waardoor je minder water hoeft te geven
• Voorkomt erosie
• Beschermt bodemstructuur en vooromt compacte grond.
• Vertreert dus is zeer voedzaam (gebruik daarom telkens ander materiaal)

Mulchmateriaal:

• Grasmaaisel (van regelmatig gemaaid gras, anders zitten er te veel zaden in).
• Stro: In hooi zitten ook veel zaden in stro veel minder.
• Cacaodoppen (zijn duur, want worden gesubisideerd om te verbranden als biomassa). Niet lokaal maar goede voedingskort en slakken houden er niet van
• Herstblad
• Plantenresten uit je tuin
• Onkruid voordat ze zaden vormen
• Schapenwol (via wolwerkplaats, stukjes die te kort zijn). Verteert wat langzamer, maar de mulch blijft dan wel langer liggen.

 Ad 3: Diversiteit

Deel je tuin op in polyculturen, door niet alles van hetzelfde bij elkaar te zetten. Je trekt bepaalde ziekten en plaagdieren aan. Bij polycultuur heb je ook een grotere oogst. Je kunt een polycultuur ook gewoon in een bak doen (mini-polycultuurtje). De planten trekken natuurlijke vijanden aan die je andere planten juist beschermen. 

Oogst ook regelmatig uit de polycultuur vooral als zaailingen te dicht bijelkaar staan. Knip de eerste slasoorten (snelst groeiend) tot aan bodem af. De langzame groeienende krijgen dan meer ruimte. Dan kan je tot in de winter oogsten zoals pastinaak en rode lof.

WAT HEEFT VERA NOG MEER IN DE TUIN?

In de bostuin bij de fruitbomen, heeft ze gildes. Zo heeft ze rond haar kersenboom, een Cordia een aantal vast gezet:

• Smeerwortel (kan voedingstoffen uit diepere lagen halen)
• Lupine (stikstofbinder: in symbiose met bepaalde bacteriën)
• Roomse kervel (schermbloemigen trekken nuttige inscecten zoals het lieveheersbeestje aan)
• Lavas (ook schermbloeminge)
• Bieslook (uienfamilie is schimmelwerend)

DE VIJVER
In het middenstuk van de tuin (Noorden), heeft ze een vijver aangelegd, gecombineerd met heuvelbed, om het zand ergens kwijt te kunnen. Ze heeft eetbare waterplanten geplant. In de permacultuur heeft elk onderdeel in de tuin meerdere functies, daardoor maak je tuin weerbaarder. Er ontstaat een warmer microklimaat bij meer waterplanten. ‘Snachts komt de warmte vrij, want een gunstiger microklimaat schept voor de abrikoos- en perzikboom, wat de rassen die vroeg in het voorjaar bloeien ondersteunt bij koude temperaturen. De perzik en abrikoos staan dus bij vijver met vijverplanten.

De vijver of een natte plaats, bevordert biodiversiteit en een andere biotoop, je krijgt bijvoorbeeld kikkers en padden en deze eten graag slakken, wat een natuurlijk evenwicht bevordert en een plaag kan voorkomen.

OTWERPPRINCIPE: ‘ZORG VOOR EEN OOGST’
Vera zorgt voor een korte termijn oogst en een lange termijn oogst.
1) De korte termijn oogst bestaat uit minstens vijf soorten eetbare wilde planten, die er al vanzelf groeien (onkruid). Vroeg in het jaar (korte termijn) oogst ze onder andere: brandnetel (voorjaar), nijlganzenvoet, paardenbloem, look zonder look, kleine veldkers (1 jarige met peperige smaak).

2) De langere termijn: vaste groentes (zijn ook vaak heel mooi)
Asperge, pijplook, zuring, (bloedzuring), zeekool, hosta -hiervan eet ze de scheuten in het voorjaar-, brave Hendrik en nine star perennial broccoli.

3) Eetbare bloemen: trekken bestuivers aan. Eenjarigen zoals; goudsbloem, borage, oostindische kers (veel smaak aan blad en bloem), dahlia’s (hiervan zijn ook de bloemblaadjes en knollen eetbaar en een eetbaare chrysant (bladgroente en bloem eetbaar).

ONTWERPPRINCIPE ‘BEWAAR ENERGIE’: OOGST BEWAREN

Enkele manieren:

• Kweek ook gewassen die je levend kan bewaren zoals pompoenen en zoete aardappel en in de kelder: aardappels en appels
  In de viezer
• Drogen, wat gunstig is: je verkleint het volume. Ze droogt zelf appels, pepers, chillies
• In het zuur
• Verwerk in chutneys. Zelf gebruikt ze appel, peer en kweepeer
• Fermeneteren: vergroot ook voedingsgehalte (gaat normaal meestal jujist achteruit) goed voor darmen. Maak een kimchi van Chinese kool, augurken of kerstomaatjes.
• Van veel van bloemen / planten in de kruidlaag van de moestuin kan je boeketten maken: wijnplant, boerenwormkruid, kruiden in bloei.

CONCLUSIE

Ik ben echt een beginneling nog als het gaat om permacultuur moes- en kruidentuinieren. Maar wat is dit interessant nietwaar? De natuur die zichzelf een handje helpt. Ik ga me komende tijd er zeker nog veel meer in verdiepen om mijn eigen kruidentuin goed vorm te kunnen geven.